منطقه حفاظت شده ارسباران

• منطقه حفاظت شده ارسباران:
ارسباران در سال های 50 و 52 شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده معرفی و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. این منطقه در سال 1354 از طرف یونسکو عنوان ˈذخیره گاه زیست کرهˈ را دریافت و از اشتهار جهانی برخوردار شد. منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 80 هزار و 427 هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در حوزه شهرستان های کلیبر، خداآفرین و ورزقان واقع است. این منطقه در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم ارس در شمال و ایلگنه چای در غرب و کلیبرچای در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات سهراما متصل است. تاکنون هزار و 80 گونه گیاهی مختلف در منطقه شناسایی شده واز درختان مهم منطقه بلوط، زغال اخته، گردو، گیلاس وحشی، بارانک را میتوان نام برد. گونه های جانوری منطقه حفاظت شده ارسباران 320 گونه بوده شامل پستانداران شاخص همچون کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوه ای و سیاه گوش است. بیش از 220 گونه پرنده نیز از جمله سیاه خروس و قرقاول در این منطقه زیست می کنند که مختص ارسباران بوده و شهرت جهانی دارند. همچنین 38 گونه خزنده و دوزیست و 22 گونه ماهی هم در منطقه ارسباران شناسایی شده است.
از زیبایی های مسحورکننده ارسباران شامل تغییر دایمی مناظر و جایگزینی مناسب و متناوب چشم اندازهای مرتعی و جنگلی در سراسر این منطقه است. 
اهمیت منطقه ارسباران فقط به دلیل ویژگیهای خاص اکولوژیکی و تواناییهای زیست محیطی آن نبوده بلکه میراث تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز خود قابل توجه است. همچنین وجود آثار تاریخی به ویژه قلعه های متعدد از زمان های گذشته در ارسباران نشانگر دلاوری و پایمردی انسان هایی است که در این منطقه زندگی کرده اند. قلعه بابک ، قلعه انداب ، قلعه پشتو، جوشون قالاسی، قلعه ضحاک، قیز قالاسی، قلعه آوارسین، قلعه نقدوز و قلعه هلاکو از جمله قلعه های هستند که در منطقه قره داغ از میزان اهمیت این منطقه در گذشته های دور خبر می دهند.
• جوشون قالاسی :
جوشون قالاسی در 26 کیلومتری غرب ورزقان، در یک منطقه کوهستانی سخت گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته است. در کاوش هایی که صورت گرفته سفالینه هایی از هزاره اول قبل از میلاد و قرون اولیه اسلامی به دست آمده است این قلعه احتمالا از قلعه های بابک بوده و در مکانی ساخته شده که نفوذ به آن بسیار مشکل است . ارتفاع قله ای که قلعه در آن ساخته شده 1800 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

• قلعه آوارسین :
این قلعه یکی از قلعه هایی است که در میان کوه های بلند قره داغ قرار گرفته است . تاسیسات معماری این قلعه، برج ها، دیوارها و آب انبار این قلعه از مهمترین ویژگی های این قلعه تاریخی می باشد . برای دیدن این قلعه بایستی به 11 کیلومتری جاده اهر- کلیبر سفر کنید تا بتوانید در نزدیکی روستای آوارسین این قلعه را ببینید. این قلعه در ارتفاع 1556 متری از سطح دریا در میان کوهها واقع شده است.
• قلعه قه قهه :
این قلعه در منطقه قره داغ و در دهستان یافت از بخش هوراند شهرستان اهر، نزدیک روستای گنجویه و قره آغاجلو بوده و با ارتفاع 2500 متری از سطح دریا با دیوارهای بلند طبیعی و درمیان صخره ها واقع شده است. دور تا دور قلعه پرتگاه طبیعی خطرناک و عمودی شکل بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است. تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده از اسقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می رسد. در زمان بابک و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و سال ها به عنوان خزانه سلطنتی و مهمترین زندان مورد استفاده قرار گرفته است.
• قلعه بابک :
مهمترین و معروفترین و تاریخی ترین قلعه ارسباران بی شک قلعه بابک است. یاد آور مبارزات وطن پرستانه دلاورمردانی که به فرماندهی بابک سال ها در برابر خلافت عباسی در این منطقه از دیار خویش دفاع کردند. این قلعه هر ساله میزبان صدها هزار گردشگر داخلی و خارجی است .نفوذ به این قلعه به دلیل قرار گرفتن در بالترین نقطه کوهی که فقط یک راه عبور دارد تقریبا غیرممکن است . از بالای این قلعه با قلعه های دیگر از طریق آتش روشن کردن پیام های نظامی داده می شده است .دیگر قلعه های موجود در قره داغ این چنین ارتباطی با هم داشتند.
در مسیر رسیدن به آینالو و در نزدیکی روستای وینق بر بالای کوه عمارتی زیبا بنا شده است که به عمارت تومانیانس شهرت دارد و ساختمان آن همانند عمارتگاه آینالو است ومتعلق به تومانیاس ارمنی می‌باشد. عمارت قاجاری تومانیانس ( وینق ) در روستای وینق و در غرب روستا و چسبیده به آن و بر بالای تپه‌ای سنگی که حدود 50 متر از مرکز روستا ارتفاع دارد، قرار گرفته است.
این عمارت قدیمی کوشکی است که در حدود بیش از یکصد سال پیش و در دوره قاجاری توسط سرکیس تومانیانس بنا شد. ساخت آن درسال 1901میلادی شروع ودرسال 1907میلادی تکمیل شده است. قرار گرفتن بنا روی تپه ای سنگی آن را همانند قلعه جلوه می‌دهد و این ساختمان که به خاطر کنترل منطقه ساخته شده، در زبان محلی با نام کانتور شناخته می‌شود. 
ساختمان تاریخی تومانیانس در دو طبقه معظم و دارای سنگهای تراشیده، با بخش هایی مانند ایوان سراسری، شش برج مانند قلعه‌های قدیمی فرانسه، یک دستگاه اصطبل درطبقه همکف،نانوایی ویک دستگاه انبارغله، درجنوب غربی روستا در روی یک تپه ای که ازسنگ های کنگلومرا زینت گرفته شده ساخته شده است.
آب مصرفی این ساختمان ازمحلی به نام قوپلو (goplo) به وسیله لوله‌های کوزه ای آورده شده است. آب آشامیدنی به وسیله لوله‌های سفالی به داخل اتاق‌ها و سایر قسمت‌ها کشیده شده و در میان دیوارها لوله‌های سفالی وجود داشته که آب گرم در آنها جریان یافته و اتاق‌ها را گرم می‌کرده است